گیاهان دارویی موثر بر بیماری های خردسالان و کودکان زیر هفت سال – بخش اول

امروزه رویکرد بیشتر افراد جامعه به مصرف گیاهان دارویی و طب سنتی و توصیه های اکید سازمان بهداشت جهانی در خصوص کاربرد اقتصادی و علمی گیاهان دارویی باعث شده فارماکوگنوزی یا همان شیمی گیاهی پیشرفت قابل توجهی نماید.

استفاده از گیاهان دارویی به منظور درمان با تاریخ زندگی بشری هم زمان بوده است.

بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت، حدود هشتاد درصد از جمعیت دنیا در حال حاضر از گیاهان دارویی به عنوان دارو استفاده می کنند و اطلاعات خوبی در اختیار عموم قرار گرفته.

اما در خصوص مصرف گیاهان مفید و موثر بر بیمایهای کودکان و خردسالان چندان مورد بحث و بررسی قرار نگرفته و افراد جامعه در این مورد نیازمند اطلاعات دقیق و علمی تری هستند.

تفاوت جسمی و ذهنی کودکان با بزرگسالان باعث شده امروزه در رژیم و درمان گروه سنی کودکان توجه ویژه ای شود.

مهمترین مشکلات شایع در دوران کودکی اختلال در هضم، گوارش غذا و نیز محافظت در مقابل سرماست .

سه سال اول زندگی علی رغم دوره کوتاهش، سهم بزرگی در سلامت و تعامل انرژی در بزرگسالی خواهد داشت.

امروزه  متخصصان طب گیاهی و مکمل خصوصا در کشورهای غربی کودکان را از نظر انرژی به سطوح مختلفی تقسیم بندی کرده اند.

در نتیجه گیاهان دارویی و مواد غذایی را با توجه به گرمی، سردی، مقوی و یا تحلیل برنده بودن آن می توان برای کودکان در فصول مختلف دسته بندی کرد بدین صورت که :

غذاهاي گرم به طور طبيعی در روزهاي سرد سال ميل ميشوند و برعكس.

گياهان و يا مواد غذايي مقوي و تونيك ميتوانند انرژي بيشتري به كودك منتقل كرده و قدرت مقابله با بيماريها را در كودكان ميافزايند.

اشکال دارویی در تجویز و استفاده از گیاهان:

 

•  روش های تهیه سنتی دمنوش های گیاهی آروماتیک

بدین شرح که به آب در دمای کمتر از نقطه جوش گل و برگ گیاهان مورد نظر را افزوده و بعد از سه تا پنج دقیقه آن را مصرف کرد.

یا در تهیه ریشه ها و ریزوم ها آنها را بمدت 5-3 دقیقه جوشانده سپس صاف و می نوشند.

•  افزودن گیاه (اسانس ها و تنتورها) به آب حمام در وان کودک است

مانند حمام آویشن که در رفع سرفه کودک مفید است.

• شربت ها

از اشکال دارویی دیگر و مورد علاقه کودک است چون در آن عسل و شکر بکار رفته.

اگر در عصاره گیاه ترکیبات آنتی میکروبیال وجود داشته باشد، آن شربت یکسال ماندگاری پیدا می کند.

مانند شربت بارهنگ و اسفرزه.

• روغن های مخصوص مالیدن روی قفسه سینه و پشت کودک مانند روغن بابونه و روغن بنفشه

• اضافه کردن گیاهان دارویی به بستنی، آبمیوه و کلا تنقلات مورد علاقه کودکان

اضافه کردن کمی پودر آویشن نیز می تواند راه خوبی برای خوش عطر و طعم کردن برخی غذاها باشد.

در بخش بالا از اهمیت استفاده از گیاهان دارویی طبق توصیه اکید سازمان بهداشت جهانی گفتیم.

در حال حاضر در دنیا هشتاد درصد مردم از گیاهان دارویی استفاده می کنند ولی اکثرا بصورت سنتی و نقل قول، درست یا نادرست از آنها مصرف می کنند.

شبکه های اجتماعی نقش موثری در ترویج مصرف گیاهان طبی دارند ولی کمتر در مورد اهمیت و مقدار مصرف و دوره استفاده آن صحبت علمی شده.

مخصوصا برای گروه سنی کودکان زیر هفت سال که از حساسیت بیشتری در این مورد برخوردارند بصورت تخصصی و علمی مقالاتی تهیه و تدوین شده است.

گیاهان موثر بر سرماخوردگی کودکان:

 

در آنفولانزا و سرماخوردگی کنترل علایم تنفسی آن مانند آبریزش و تب و درد های عضلانی می تواند به کاهش بی قراری و تنظیم تغذیه کودک  منجر شود.

معمولا گریه و بی اشتهایی کودک برای والدین نگران کننده می شود.

برخی گیاهان دارویی مفید برای سرماخوردگی بزرگسالان را می توان با کاهش مقادیر مصرف گیاه تجویز شده و در طول دوره مصرف کوتاهتر، بصورت دم کرده بسیار رقیق برای کودکان بزرگتر نیز استفاده کرد.

• آقطی

دکتر میرحیدر در کتاب معارف گیاهی از آقطی با نامهای خمان کبیر، خمان صغیر ، سبوقه، پلم، آقطی قرمز و آقطی سیاه نام برده است.

نام انگلیسی آقطی Elder بوده و درخچه ای برگ ریز است.

بطور وسیع در اروپا و آسیای مرکزی رشد می کند.

یک گونه گیاه دایمی جنگلی است که در مناطق شمال کشور ایران نیز به وفور یافت می شود.

میوه درخت آقطی یا همان انگور کولی طبیعتی سرد و خشک دارد.

و اگر با نعناع فلفلی تجویز شود در مراحل اولیه آنفولانزا درکاهش تب مفید است.

این گیاه در برطرف کردن ترشحات ریوی دستگاه تنفسی فوقانی موثر بوده و مقدار مصرف آن مانند بزرگسالان و گیاهی ایمن است.

• زیر فون

زیرفون یا به عبارت دیگر ، نمدار گیاه بومی اروپاست.

نام انگلیسی آن Linden برگها  و گلها و میوه های آن به مصرف دارویی می رسد.

این گیاه معطر ، خوش طعم و موسیلاژدار است و بعنوان یک چای آرامبخش عمومی در اروپا طرفدار زیادی دارد.

برای کاهش تب و تشنج در کودکان مبتلا به سرماخوردگی و انفولانزا بصوت دمنوش و حتی اضافه کردن محلول غلیظ دم کرده زیرفون در وان حمام کودک استفاده می گردد.

از دم کرده برگ و گل زیرفون می توان برای غرغره و رفع التهابات گلو استفاده کرد.

گلهای زیرفون از نظر ترکیبات شیمیایی دارای اسانسی است که شامل ماده ای به نام فارنزول یا فارنسول که یک الکل ابتدایی است می باشد.

• شیرین بیان

نام علمی شیرین بیان Glycyrrhiza glabra می باشد.

نام انگلیسی آن liquorice  است و حاوی گلیسیریزین می باشد.

مانند دیگر ساپونین ها باعث افزایش ترشحات ریوی و خروج خلط شده و درمان نزله های ریه، درمان زخمهای معده و دیودنوم ( اثنی عشر) و انتقال موکوس به شیوه رفلکسی در معده می شود.

مصرف بیش از 6 هفته از گیاه شیرین بیان در بزرگسالان موجب احتباس آب در بدن و افزایش فشار خون می شود.

ولی در دور بسیار پایین و در مدت مصرف کم باعث بهبود نزله و کاهش مشکلات تنفسی کودکان می شود و مصرف آن بلا مانع است.

• لیمو

انواع لیمو چه شیرین و چه ترش از خانواده مرکبات است .

آب لیموترش  خواص آنتی باکتریال دارد و بصورت مخلوط با آب گرم و عسل در تسکین سرفه های ناشی از سرماخوردگی و تب ها مفید است.

آب لیمو شیرین هم بصورت تازه و خالص باید استفاده شود.

• عسل برای کودکان زیر یکسال منع مصرف دارد.

• سیر

با نام علمی Allium sativum  و نام انگلیسی Garlic  گیاهی علفی پیازدار عضو خانواده لاله  Liliaceae  و بومی آسیاست .

سیر گیاهی سنتی است که در منابع سرزمین سومر 2600-2100  قبل از میلاد مسیح به آن اشاره شده است.

خواص مهم سیر بشرح زیر است :

ضد باکتری، ضد قارچ، ضد ویروس، ضد کرم، کاهش قند خون، افزایش دهنده ایمنی بدن و ضد آلرژی است.

بیشتر اثر دارویی سیر مربوط به ترکیبات گوگردی شامل آلی سین می باشد که بوی عمده سیر مربوط به آن بوده و توسط آلیین  (Alliin) تولید می شود.

وقتی سیر خرد می شود، آنزیم آلی ناز آزاد شده و آلی این را تبدیل به آلی سین می کند.

مصرف خوراکی سیر بطور سنتی منجر به افزایش دمای بدن و تعریق وکاهش فشار خون شده و میزان ترشحات ریوی را می کاهد.

می توان هم زمان از برگ جعفری تازه جهت کاهش بوی سیر استفاده کرد.

• در کودکان تماس مستقیم با سیر خام موجب سوزش و زخم درپوست ناحیه تماس می شود.

• اوکالیپتوس

اوکالیپتوس با نام علمی  Eucalyptus globulus  از قرنها پیش برای تسکین سرماخوردگی و سرفه های خلطی بکار می رفته است.

اوکالیپتوس درختی همیشه سبز از خانواده مورد بوده.

از برگهای آن اسانس و سینئول که خاصیت ضد باکتری و ضد قارچی دارد گرفته می شود.

امروزه محلول ها، سوسپانسیون ها و فرآورده های غیر خوراکی زیادی از اوکالیپتوس ساخته شده که بصورت بخور غیر مستقیم در تسکین کودکان و بزرگسالان مبتلا به مشکلات تنفسی و آسم تجویز می شود.

•  از استنشاق بخور اکالیپتوس بطور مستقیم به صورت نوزادان و کودکان حتی بزرگسالان جدا خودداری شود.

• ختمی

ختمی یا به صورت دیگر خطمی گیاهیست علفی و از خانواده پنیرک.

نام علمی آن Malva sylvestris  بوده که برگها و گلهایش دارای موسیلاژ (لعاب) است و سبب نرم شدن بافتهای مخاطی می شوند و التهابات گلو و سرفه را درمان می کند.

طریقه مصرف گل ختمی بدین صورت است:

3-2 گرم گل ختمی را به یک لیوان آب سرد اضافه و بعد از یک تا دوساعت که خیسانده شد آن را صاف و به همراه عسل مصرف کرد.

گیاه ختمی به همراه بارهنگ نیزه ای در درمان برونشیت و التهابات ریوی در کودکان مفید است.

می توان با مقادیر استاندارد مصرف بزرگسالان بدون نگرانی برای کودکان نیز استفاده نمود.

در قسمت بعدی در مورد گیاهان موثر در کاهش تب کودکان توضیحات کافی خواهیم داد.

---