همه چیز درباره گزنه و خواص آن

گزنه در کتاب های طب سنتی به نام اَنجُرَه کبیر و نبات الّنار نیز نامیده می شود، در گیلان به نام هُرتیکه می شناسند.

گیاهیست با برگهای خشن و گزنده ولی بسیار مهربان با طبیعت بدن انسان.

یکی از کارشناسان گیاه درمانی معاصر آن چنان به خواص درمانی آن اعتقاد دارد که آن را یکی از پر کاربردترین گیاهان دارویی می داند.

شاید کمی اغراق آمیز بنظر بیاید ولی طبق تحقیقات بعمل آمده برای درمان بسیاری از بیماریها مفید بوده است.

فواید و خواص و نیز مضرات آن به تفصیل پس از آشنایی با این گیاه گفته خواهد شد.

در ایران سه گونه گیاه گزنه می روید که بشرح زیر می باشد:

• گزنه درشت یا انجره کبیر :

نام علمی گزنه Urtica dioica  و نام انگلیسی آن Nettle از خانواده گزنه (Urticaceae)  است.

در باغها و کنار پرچینها، کنار جاده در مناطق شمالی ایران و دامنه های البرز و ییلاقات اطراف تهران بطور خودرو می روید.

بعنوان علوفه بسیار خوب برای گاوهای شیرده می باشد.

در کنار آن معمولا آقطی می روید و اگر کسی دچار گزش برگهای گزنه شد می تواند از برگ آقطی برای تسکین سوزش آن استفاده کند.

گیاهی علفی و چند ساله که ارتفاع آن نیم تا یک متر، دارای ساقه های چهارگوش، برگهای بیضوی و نوگ تیز و دندانه دار، گلها به رنگ سبز روشن که بر روی دو پایه گیاه قرار گرفته اند.

تمام گیاه پوشیده از کرکهای گزنده ای است که اسم گزنه را به همین دلیل رویش گذاشته اند.

پس از لمس کردن پرزها به پوست دست می چسبند و ترشحات سوزاننده ای از جنس اسید فورمیک از خود وارد پوست می کنند که ایجاد سوزش، خارش و ناراحتی می کند.

• گزنه کوچک یا گزنه یک پایه:

در کتب طب سنتی با نام انجره صغیرنامیده شده. نام علمی آن Urtica urens L است.

مشخصات ظاهری آنها مانند گونه های دیگر بوده و گلهای نر و ماده روی یک پایه قرار دارند و به رنگ سبز روشن مایل به زرد در طول تابستان و پاییز می روید.

از شمال تا جنوب ایران و در باغات و مزارع رشد می کند.

• گزنه یونانی :

برخلاف دو گونه دیگر آن که چند ساله هستند، گیاهیست دو ساله.

ظاهر آن شبیه گونه های مشابه است. بیشتر در مازندران و غرب ایران و فارس می روید.

ترکیبات مهم شیمیایی گیاه گزنه:

اندام دارویی این گیاه شامل برگها –ریشه و تخم آن است.

البته مصرف تخم گزنه  باید زیر نظر پزشک انجام شود.

برگهای گزنه :

حاوی فلاونوییدها، ویتامین های C، گروه B  و K، تانن، مواد معدنی، فورمیک اسید و گلوکوزیدی با اثر قرمز کننده ی پوست

ریشه های گزنه :

حاوی اسید چرب، ترپن ها، لیگنان ها، کومارین ها و استرول ها

تاریخچه مصرف گیاه گزنه :

در روزگاران کهن قبل از مصرف خوراکی گزنه از آن برای بافتن پارچه استفاده می شده.

در رمان بینوایان، ویکتورهوگو از کانوا (canvas) نوعی کرباس بافته شده از الیاف گیاهی مانند گزنه نام می برد.

در جنگ جهانی به دلیل تولید کم پنبه، پارچه هایی از جنس گزنه بافته می شد.

در اوایل قرن سوم قبل از میلاد مسیح سقراط، عصاره آنرا برای درمان مار گزیدگی و عقرب گزیدگی و بصورت خوراکی و به عنوان تریاق رفع مسمویت ناشی از خوردن گیاهان سمی مانند شوکران و بنگ دانه تجویز می کرد.

حکیمان طب کهن اروپایی از دود کردن برگهای خشک گزنه جهت تسکین آسم استفاده می کردند روشی که هنوز هم متداول است.

در قرن هفدهم از جوشانده برگهای آن در سرکه برای تحریک بیشتر عادت ماهیانه استفاده می شد.

در قرن نوزدهم آن را در ترکیب اصلی داروی تجارتی برای رشد موی سر مصرف می کردند.

بعنوان بهترین داروی مدر برای مداوای بیماریهای مجاری ادرار و نیز اسهال کودکان و بواسیر و اگزما می دانستند.

کارشناسان گیاه درمانی معاصر آمریکا گزنه را به عنوان تونیک تقویت عمومی بدن توصیه می کنند.

کاربردهای درمانی گیاه گزنه :

از نظر طب سنتی این گیاه طبیعت گرم و خشک  دارد .

برگها :

• درمان بیماریهای التهابی و عفونی دستگاه ادرار به عنوان شستشو دهنده سیستم ادراری
• دفع سنگ ریزه های کلیوی
• درمان حمایتی مشکلات روماتیسمی
• ادرار آور
• شیر افزا
• کاهش فشار خون
• تسکین درد آرتروز روماتیسم مفاصل و ماهیچه ها (بصورت استفاده خارجی)
• ضد شوره سر و موهای چرب ( بصورت مصرف خارجی)

ریشه گزنه :

• درمان مشکل دفع ادرار و تکرر ادرار در تورم پروستات درجه یک و دو
• تصفیه کننده خون
• ضد درد
• ضد آرتریت
• ضد تورم پروستات
• ضد روماتیسم
• ادرار آور (دیورتیک)
• ضد عفونی کننده
• کاهش دهنده قند خون
• کاهش دهنده پرفشاری خون
• کمک به رشد موی سر و تحریک ریشه مو

تخم گزنه :

• قطع سرفه و تنگی نفس
• رفع استسقاء و اخراج زردآب و بلغم لزج و رفع ناراحتی های طحال ( مصرف تخم گزنه همراه با سکنجبین )
• تقویت نیروی جنسی
• مسهل بلغم است اگر با سرکه رقیق خورده شود
• پاک کردن مثانه از عفونتها اگر با ریشه شیرین بیان دم کرده شود
• التیام زخمها و زخمهای سرطانی اگر تخم گزنه را با عسل بصورت ضماد بر روی موضع بگذارند

مقدار و نحوه مصرف گزنه :

برای تهیه دم کرده آن مقدار مصرف روزانه 8 تا 12 گرم و ریشه 4 تا 6 گرم می باشد.

یک تا دوقاشق مربا خوری از آن را به یک پیمانه آب جوش (220 گرم) اضافه و میگذاریم ده تا پانزده دقیقه بماند.

دو پیمانه از این دمنوش را در روز می توان نوشید.

منع مصرف و مضرات گزنه :

• به کودکان زیر دو سال نباید داده شود و کودکان بزرگتر و اشخاص بالای 65 سال با مقدار کم شروع و بتدریج تا حد مجاز افزایش داده شود.
• چیدن برگهای گزنه با دستکش باید انجام شود. اگر پوست هنگام لمس گیاه گزنه دچار سوزش شد با له شده گیاهانی نظیر آقطی ، مریم گلی ، نعناع و رز ماری و یا از عصاره گزنه استفاده شود.
• از مصرف دم کرده غلیظ گزنه یعنی مصرف بیش از حد مجاز خودداری کنید چون باعث تحریک معده و سوزش پوست و گاهی بند آمدن ادرار می شود.
• در برخی رژیم های لاغری نسبت به تجویز گزنه جهت مدر بودن آن اقدام می کنند در حالی که کاهش وزنی که در اثر خروج شدید آب ایجاد شده باشد تعادل پتاسیم را بهم زده و پس از قطع رژیم بلافاصله بدن به وزن قبلی بر می گردد. بهترین راه کنترل وزن کاهش کالری روزانه و انجام پیاده روی و ورزشهای هوازی است.
•  بدلیل ایجاد انقباضات رحمی بهتر است زنان باردار استفاده ننمایند.
• مصرف گزنه در بیمارانی که از قرصهای شیمیایی مدر استفاده می کنند ممنوع است.
  

  ---

  ---