حالت دفاعی در روانشناسی چیست؟

حالت دفاعی هم در رفتار و هم در احساسات ایجاد می شود. حالت دفاعی احساسی زمانی به وجود میاید که شما خود را در معرض انتقاداتی می بینید که موجب شرمندگی، عصبانیت و آزردگی تان می شود. حالت رفتاری دفاعی که نشأت گرفته از همان حالت دفاعی احساسی است، در مقابل در حالتی ایجاد می شود که مورد طعنه قرار می گیرید، سکوت می کنید و یا خود شروع به انتقاد می کنید. با مجله تیرینک همراه باشید تا بیشتر با حالت دفاعی در روانشناسی آشنا شویم.

دلایل بروز حالت دفاعی

حالت دفاعی رفتاری به منظور پوشش و یا منحرف کردن شما از احساس شماست. در واقع شما را از احساس آسیب دیدگی و شرمندگی منحرف می کند. چه از وجود این حالت آگاه باشید و یا نباشید، هدف واقعی تغییر توجه از خود به اشتباهات دیگران است. در این زمان احساس خود یعنی شرمندگی و آسیب دیدگی را فراموش کرده و بهتر می شوید.
اگر چه این حالت دفاعی رفتاری، شما را در لحظه آرام کرده و بهتر می شوید، اما در طول زمان احساس بدتری پیدا می کنید. با اشاره به نکات منفی دیگران، از حمله احتمالی که به شما شده است، دور می شوید. این دور باطل همیشه در گردش است و خود متوجه آن نیستید.

علائم حالت دفاعی

وقتی حالت دفاعی از درون ایجاد می شود، تشخیص آن آسان نیست. زمانی که احساس می کنید مورد انتقاد قرار گرفته اید، برخی از علائم در شما ایجاد می شود:

• به حرف طرف مقابل گوش نمی کنید.
• برای انتقادی که از شما شده است، عذر آورده و توجیه می کنید.
• کسی که از شما انتقاد می کند را سرزنش می کنید.
• فرد مقابل را به انجام همان عملی که در مورد آن انتقاد شده اید، متهم می کنید.
• عمل خود را توجیه می کنید.
• اشتباهاتی را که فرد مقابل در گذشته انجام داده است را به او یادآوری می کنید و در مورد ماجرای فعلی حرفی نمی زنید.
• به طرف مقابل می گوئید که نباید به اینگونه احساس کند.

دلایل به وجود آمدن حالت دفاعی

اگر متوجه ایجاد حالت دفاعی در خود شدید، شاید به فکر فرو روید و از خود بپرسید، چرا و به چه دلیل این حالت به وجود آمده است و ریشه آن در چیست.

دلایل مختلفی می توانند دلیل ایجاد این حالت شوند:
پاسخ به یک مشکل بزرگ و یا سوء استفاده ای که در گذشته برایتان اتفاق افتاده است. حالت دفاعی موجب می شود که احساس قدرت بیشتری کنید.
پاسخ به یک اضطراب و یا نداشتن جسارت در انجام کاری موجب حالت دفاعی می شود. ممکن است جسارت و مهارت در ارتباط نداشته باشید و یا دچار اضطراب اجتماعی هستید. این حالتها ممکن است حالت تدافعی در شما ایجاد کنند.
حالت دفاعی در واقع پاسخ به گناه، شرم و خجالت است. بطور مثال، پنهان کردن واقعیت و یا بر ملا شدن یک دروغ می توانند در شما موجب حالت دفاعی شوند.
در صورت احساس حمله به شخصیت و یا رفتارتان به آن عکس العمل نشان می دهید. هنگامی که احساس می کنید که باید عملکرد و یا بخشی از شخصیت خود را توجیه کنید، حالت دفاعی پیدا می کنید.
هنگامی که قادر به تغییر نکته ای یا حالتی در خود نیستید، حالت تدافعی پیدا می کنید.
حالت دفاعی بخشی از یک اختلال در سلامت ذهنی مانند اختلال در خوردن و یا اختلال شخصیتی است.
حالت دفاعی می تواند به دلیل دیدن و یاد گرفتن این حالت از همسر و یا والدین ایجاد شود.
در کل حالت تدافعی به دلیل مسائل مربوط به روان ایجاد شود و رابطه ای با دلایل بیولوژیکی و شیمیائی ندارد. این حالت ریشه در تجربیات فرد در زندگی فردی و اجتماعی دارد.

انواع حالتهای تدافعی

حال که با علائم حالت دفاعی آشنا شده اید، باید با انواع آن نیز آشنا شوید. در واقع سبکهای مختلفی از حالات دفاعی وجود دارند:
حمله به دیگران برای بی اعتبار کردن آنها
یادآوری اشتباهات فرد مقابل در گذشته
صحبت نکردن با فرد مقابل برای جلوگیری از انتقادکردن او
انکار دروغی که گفته شده و یا عمل اشتباهی که انجام شده، با زیر سؤال بردن حافظه و سلامت عقل طرف مقابل. در این حالت فرد مقابل را بازیرکی غیر منطقی و بد فکر نشان دادن
سرزنش طرف مقابل برای انتقادی که از شما کرده است
بی معنی دانستن سوالات و یا انتقادهایی که از شما می شود به جهت دلایلی که برای خود دارید. بطور مثال، به دلیل کار زیاد نمی توانید بیشتر در کنار خانواده باشید و نباید از شما انتقاد کرد
پذیرفتن انتقاد در ابتدا، و سپس گریه کردن و شماتت خود برای جلب همدردی و ایجاد احساس گناه در فرد مقابل ( قربانی نشان دادن خود)

تأثیرات حالت دفاعی

اگر با حالت تدافعی مشکل دارید، به دلیل تأثیر آن بر زندگی تان است. گاه با وجودی که معایب حالت تدافعی را می دانید، نمی توانید آن را تغییر دهید. حالت تدافعی تأثیرات منفی زادی در زندگی شما دارند:
رفتاری که می کنید، با فردی که می خواهید باشید، و یا زندگی که می خواهید داشته باشید، همخوانی ندارد.
بدون اینکه بخواهید، موجب احساس بد در دیگران می شوید و این شرایط حالتان را بدتر می کند.
شرایط را بیشتر از آنچه که لازم است، پر تنش و خصومت آمیز می کنید، بطوری که امکان مشاجره و بحث زیاد می شود.
احساس می کنید که طرد شده اید، در صورتی که حق شما نبوده است.
احساس بدی در شما ایجاد می شود.
مشکلات هرگز حل نمی شوند و بیشتر تکرار می شوند.
به مرور زمان، نیت خوب و دلسوزی خود را نسبت به دیگران از دست می دهید.
کم کم دور خود حصاری می کشید، و دیگران به دلیل حالت دفاعی، از شما دوری می کنند.
رفته رفته احساس منفی در شما ایجاد می شود، بطوری که نکات مثبت هیچ چیز و هیچ کس را نمی بینید.

چگونه از حالت دفاعی خود کم کنیم؟

شاید از خود سؤال کنید که چگونه می توانید این حالت دفاعی را در خود کاهش دهید. برخی از راهکارها و تکنیکهای تحمل می توانند به شما کمک کنند.
حالت دفاعی خود را بشناسید
اولین قدم در کم کردن حالت دفاعی، شناخت و دانستن زمان رخ دادن آن است. اجتناب از مقابله با حالت دفاعی، بسیار آسان است، و بسیار ساده است که وجود حالت دفاعی خود را نپذیرید.
اما راه صحیح دقت به احساسات و عکس العمل خود در لحظه است. شما می توانید از این شرایط یادداشت بر دارید تا ببینید چگونه در شرایط مختلف دچار این حالت می شوید.

تأئید و پذیرش احساس تان

زمانی که تصمیم گرفته اید تا به حالتهای دفاعی خود توجه کنید، در صورتی که از شما انتقاد می شود، پذیرش و تأئید حالت تدافعی تان اهمیت زیادی دارد. پذیرش احساس صدمه پذیری، نگرانی، شرم، ترس و ناامنی، به شما در رفع این حالتها کمک می کنند.
تلاش کنید که با این احساسات کنار آمده و حال خود را بدتر نکنید، چون چه بخواهید و چه نخواهید این حالات وجود دارند و باید بپذیرید.

احساسات خود را دستکاری نکنید

وقتی احساس رنجش، شرم، ترس و ناامنی در شما به وجودمیاید، آن رادستکاری نکنید. ممکن است که در رفتارتان حالت تدافعی ایجاد شود، اما نیازی به نشان دادن عکس العمل نیست. بهتر است به خود بگوئید که در این شرایط همه می توانند چنین حس و حالی داشته باشند.

خود را همتراز ارزشهایتان کنید

آیا رفتار تدافعی شما با فردی که می خواهید باشید، تطابق دارد؟ اگر همخوانی ندارد، باید ببینید که می خواهید چه رفتاری داشته باشید. اگر حالت تدافعی پیدا کرده اید، دقت کنید که کدام وجه شما می تواند این شرایط را مدیریت کند. در این شرایط به یادداشتهائی که نوشته اید، مراجعه کنید و بهترین راه و وجه خود را انتخاب کنید. روشهای مختلفی وجود دارند که می توانند بدون دستکاری حالت دفاعی تان بر شرایط کنترل پیدا کنید:
به طرف مقابل بگوئید که نظر او چه تأثیری بر شما گذاشته است و چرا احساس رنجش می کنید.
جدا از نوع انتقادی که می شوید، جسورانه تر رفتار کنید و از او بخواهید که احترامتان را حفظ کند.
متمرکز بر موضوع انتقاد بمانید و در مورد راه حلهای آن صحبت کنید.
پیش بینی کنید که در چه زمانی حالت تدافعی پیدا می کنید
پیش بینی زمانی که حالت تدافعی در شما ایجاد می شود، از اهمیت زیادی برخوردار است. شاید دلیل این حالت وجود شرایط خاص و یا فرد خاصی باشد. بهترین راه تهیة لیستی از افراد و یا شرایطی است که در شما این حالت را ایجاد می کنند. این شرایط و افراد می توانند به حالت تدافعی شما دامن بزند. در نتیجه بهتر است که زمان احتمالی ایجاد حالت تدافعی را تشخیص دهید، تا بتوانید این حالت را کنترل کنید.

اعتماد به نفس خود را بالا ببرید

اگر شرایط خاصی موجب این مشکل می شود، بهتر است که اعتماد به نفس خود را افزایش دهید. بطور مثال، اگر وضعیت سلامت شما را زیر سؤال می برند، می توانید از قبل در مورد حفظ سلامت خود کارهای لازم را انجام دهید تا اعتماد به نفستان در این شرایط بالا برود.

با یک متخصص در ارتباط باشید
اگر نمی توانید حالت تدافعی خود را کنترل کنید، بهتر است به یک متخصص مراجعه کنید تا به شما کمک کند. بخصوص اگر این حالت بیشتر در ارتباط با همسرتان اتفاق میافتد، می توانید با هم تحت درمان قرار بگیرید.

مسئولیت پذیر شوید
به جای پاسخ و عکس العمل سریع به احساس آزردگی و یا مورد انتقاد قرار گرفتن، می توانید مسئولیت خود را در ایجاد این شرایط بپذیرید. بطور مثال، اگر قرار بود کاری انجام دهید و نداده اید، مسئولیت آن را پذیرفته و بگوئید درست می گوئید و عذرخواهی کنید.

مهارتهای ارتباطی خود را افزایش دهید
یکی دیکر از روشهای کنترل حالت تدافعی، بالا بردن مهارت های ارتباطی است. اگر در مورد یک موضوع بیشتر مورد انتقاد قرار می گیرید، به طرف مقابل بگوئید که علاقه ای به بحث کردن ندارید، مگر اینکه این بحث برای پیدا کردن راه حلی باشد.
بحث کردن راه حل خوبی نیست و تأثیری ندارد. برای افزایش مهارتهای ارتباطی با مسائل کوچکتر شروع کنید و تصور کنید که روش ارتباطی که انتخاب می کنید، تا چه حد می تواند تأثیرگذار باشد.
تصور کنید که آرام هستید و به جای حالت تدافعی، با آرامش پاسخ می دهید.

چگونه در دیگران حالت تدافعی ایجاد نکنیم؟

تا کنون در مورد کنترل حالت تدافعی شخصی صحبت شده است، حال باید دید که این حالت تدافعی بر فرد مقابل چه تأثیر دارد و عکس العمل او چگونه خواهد بود. درست که هر شخصی مسؤول رفتار خود است، اما باید دقت کنید، رفتاری که انجام می دهد چه تأثیری بر فرد مقابل می گذارد و در نتیجه چه عکس العملی از او سر می زند.
به جای انتقاد درخواست کنید
به جای انتقاد سریع، با آرامش سخن خود را به نوعی درخواست تبدیل کنید. برای اینکار با بیان عکس العمل مثبتی که می خواهید از طرف مقابل بینید، شروع کنید. بطور مثال، اگر می خواهید همسرتان در کارهای خانه با شما مشارکت داشته باشد، هرگز با این جمله که تو هیچوقت هیچ کاری در خانه انجام نمی دهی، شروع نکنید. در مقابل می توانید از او درخواست کنید که به شما کمک کند.

در اولی جمله شما یک شکایت است، اما در دومی یک درخواست دوستانه است. اگر می خواهید بیشتر سطح تدافعی فرد مقابل را کاهش دهید، می توانید بگوئید اگر کمک کنی خیلی ممنون می شوم.

از کنترل طرف مقابل اجتناب کنید
کنترل فرد مقابل موجب حالت تدافعی او می شود. به خاطر داشته باشید که شما مسؤول رفتار و عکس العمل خود هستید و طرف مقابل مجبور به انجام رفتاری که موجب خوشنودی شماست و حالتان را بهتر می کند، نیست.
بهتر است که به طرف مقابل اجازه دهید تا خود راهش را آزادانه انتخاب کند، مگر اینکه رفتار او برایتان تهدیدآمیز باشد.

شکست خود را بپذیرید
اگر همیشه فکر کنید که حق با شماست، طرف مقابل حالت تدافعی به خود می گیرد. بهتر است که شکستها و اشتباهات خود را بپذیرید. اینکار نه تنها شما را تحقیر نمی کند، بلکه موجب می شود که او حالت تدافعی در مقابل شما پیدا نکند. با این روش ارتباط بهتری به وجود میاید و راه برای رفع مشکل باز می شود.

قضاوت نکنید
از قضاوت خودداری کنید و ساده و معمولی بحث کنید. بطور مثال، اگر صدای بلند موسیقی همسایه آزارتان می دهد، مؤدبانه از او بخواهید که صدا را کم کند و هرگز با صحبتهایتان او را قضاوت نکنید.
صحبت مستقیم و بدون کنایه و حاشیه همیشه تأثیر بیشتری دارد.

نگرانی و همدلی خود را نشان دهید
در مقابل کسی که دچار حالت تدافعی شده است، نگرانی خود را در مورد رفتار او نشان داده و با او همدلی کنید. پاسخ تدافعی به این فرد، موجب انتقاد بیشتری می شود و گاه به ساختن دیوار تدافعی و یا بحث و جدل میانجامد. اگر با همدلی و اظهار نگرانی برای حسی که فرد مقابل تجربه می کند برخورد کنید، این فرد در مقابل نرمی و مهربانی شما خلع سلاح می شود.

در پی حل مشکل باشید
به جای مبارزه و جنگیدن، تلاش کنید که به کمک فرد مقابل مشکل را بررسی کرده تا با هم راه حلی برای آن پیدا کنید. تمرکز بر حل مشکل، بهتر و بیشتر از بحث و جدل تأثیر می گذارد و می توانید حالت دفاعی را هم برای خود و هم برای او برطرف کنید.

اگر می خواهید با حالت دفاعی خود مبارزه کنید، ابتدا دلیل نهفته آن را پیدا کنید. شاید بطور عادی متوجه حسی که در آن نهفته است، نشوید. بطور مثال، شاید زمانی که حالت تدافعی به خود می گیرید، متوجه نباشید که شاید به دلیل تحقیر شدن، صدمی دیدن، خجالت کشیدن، و یا عصبانی شدن شما باشد.
اولین قدم در رفع حالت تدافعی، آگاهی از زمان رخ دادن آن و یا احساستان در لحظه است. همانطور که گفته شد، بهترین کار یادداشت برداری از عکس العملتان، و زمان ایجاد این حالت و شرایط موجود است.
در نهایت اگر متوجه شوید که عکس العمل اطرافیان به دلیل حالت دفاعی شماست، بهتر می توانید در رفع مشکل عمل نمائید. همدلی و احترام به اطرافیان موجب می شود که گرفتار شرایط سخت تدافعی نشوید.

کلام آخر
حالت و شخصیت تدافعی می تواند هم اکتسابی و هم غیر اکتسابی باشد. اگر با تمام تلاشی که می کنید، هنوز هم با کنترل این حالت مشکل دارید، باید از یک متخصص کمک بگیرید و در اینکار هرگز تردید نکنید. او به شما در یادگیری مهارتهای ارتباطی و کنترل حالت تدافعی کمک می کند.
شما تنها کسی نیستید که دچار این حالت می شود. اگر با کسی و یا در شرایطی دچار حالت تدافعی می شوید، مطمئن باشید که می توانید با تلاش آن را تغییر دهید.